Kiedy pojawiły się pierwsze konosamenty?
Geneza prototypu konosamentu sięga jeszcze XIII w. Praktyka stosowania potwierdzenia załadowania poszczególnych partii towaru oraz jednoczesnego przyrzeczenia wydania ładunku po dokonanym przewozie wykształciła się w basenie Morza Śródziemnego. Instytucja konosamentu została uregulowana prawnie na ziemiach polskich dopiero od 1809 roku, kiedy to w Księstwie Warszawskim zaczął obowiązywać francuski kodeks handlowy.
Konosament został określony jako papier wartościowy stanowiący dowód przyjęcia przez kapitana ładunku w nim oznaczonego na statek w celu przewozu. Konosament oznaczał stwierdzenie, że towary rzeczywiście zostały załadowane. Z uwagi na znamienną rolę konosamentu jaką pełnił w handlu morskim nazywano go „wekslem mórz”.
Czym jest konosament w dzisiejszych czasach?
Obecnie prawny charakter konosamentu (listu przewozowego) normują przepisy Kodeksu morskiego z 18.09.2001 r. (Dz.U. 2001 nr 138 poz. 1545). Odpowiedzmy zatem na pytanie czym jest konosament w dzisiejszych czasach i jakie ma zastosowanie w handlu morskim.
Zgodnie z art. 131§1 Kodeksu morskiego: „Konosament stanowi dowód przyjęcia ładunku w nim oznaczonego na statek w celu przewozu i jest dokumentem legitymującym do dysponowania tym ładunkiem i do jego odbioru.” W świetle polskiego prawa morskiego jest on zatem nie tylko dowodem przyjęcia określonego w nim ładunku do przewozu, ale również jednostronnym zobowiązaniem przewoźnika do wydania tego ładunku legitymowanemu posiadaczowi konosamentu.
Konosament jest jednocześnie papierem towarowym, ponieważ reprezentuje towar, na który został wystawiony i upoważnia do dysponowania tym towarem oraz specyficznym – aczkolwiek nadal – papierem wartościowym, gdyż przenosi prawa własności do ładunku, na który konosament opiewa.
Jaki charakter ma konosament ?
Podstawowe elementy konosamentu, określone zostały w art. 136 §1 Kodeksu morskiego jednakże nie mają one charakteru bezwzględnego. Należy mieć na uwadze, że stanowią one katalog otwarty, a zatem możliwym jest wprowadzenie przez strony innych danych jeżeli uznają to za stosowane. Wartym uwagi jest to, że ustawodawca w przypadku wymogów formalnych konosamentu nie przewiduje tak restrykcyjnych regulacji jak np. w przypadku weksla, gdyż niezachowanie tychże wymogów nie powoduje nieważności dokumentu. Wykazanie się starannością i dopełnienie wszelkich formalności stanowi o skutecznym przebiegu transakcji.
Jak przekazujemy konosament do odbiorcy?
Tradycyjnie konosament ma postać drukowanego dokumentu i jest wystawiany w kilku egzemplarzach. Przewoźnicy stosują przygotowane zarówno przez siebie wzory, jak i stypizowane wzorcowe formularze opracowane przez międzynarodowe organizacje morskie dla poszczególnych rodzajów ładunku. W obrocie morskim funkcjonują różnego typu konosamenty, dostosowane do charakteru żeglugi w jakiej są wykorzystywane.
W praktyce konosament nigdy nie płynie wraz z towarem na statku, a jest wysyłany odbiorcy pocztą kurierską. W przypadku zagubienia oryginałów konosamentów bądź opóźnienia w ich doręczeniu, wydanie towaru lub kontenera zostaje wstrzymane przez armatora do momentu dostarczenia oryginałów konosamentu. Wyjściem z sytuacji jest niejednokrotnie gwarancja konosamentowa udzielana przez eksportera/spedytora celem uniknięcia kosztów i strat związanych z postojem statków i opóźnieniem wyładunku. Wówczas konosament zastępuje gwarancja.
Jaka jest alternatywa dla konosamentów klasycznych?
Klasyczny konosament jest coraz częściej wypierany przez tzw. konosament elektroniczny (Sea Way Bill – SWB lub Express Bill of Loading), który pomimo podobieństwa w zakresie funkcji oraz treści jest jednakże zbliżony charakterem bardziej do morskiego listu przewozowego niż do klasycznego konosamentu. Elektroniczny konosament znacznie przyspiesza i ułatwia całą procedurę, ponieważ nie musi być drukowany i przesyłany do przewoźnika w porcie przeznaczenia.
Konosament jest bez wątpienia jednym z ważniejszych dokumentów przewozowych w transporcie morskim.
Aplikant adwokacki Katarzyna Ostrowska
