Konosament morski to dokument wystawiany przez przewoźnika morskiego na żądanie nadawcy, który potwierdza przyjęcie towarów do przewozu oraz zobowiązanie do ich dostarczenia do odbiorcy. Jest to umowa między przewoźnikiem a nadawcą, która reguluje prawa i obowiązki stron. Konosament pełni trzy główne funkcje w transporcie morskim – jest dowodem umowy przewozowej, dowodem przyjęcia towarów oraz dokumentem tytułu własności.
Kiedy pojawiły się pierwsze konosamenty?
Geneza konosamentu sięga jeszcze XIII w. Praktyka stosowania potwierdzenia załadowania poszczególnych partii towaru oraz jednoczesnego przyrzeczenia wydania ładunku po dokonanym przewozie wykształciła się w basenie Morza Śródziemnego. Instytucja konosamentu została uregulowana prawnie na ziemiach polskich dopiero w 1809 roku, kiedy to w Księstwie Warszawskim zaczął obowiązywać francuski kodeks handlowy.
Konosament został określony jako papier wartościowy stanowiący dowód przyjęcia przez kapitana ładunku na statek w celu przewozu. Konosament oznaczał stwierdzenie, że towary rzeczywiście zostały załadowane. Z uwagi na znamienną rolę konosamentu, jaką pełnił w handlu morskim, nazywano go „wekslem mórz”.
Czym jest konosament w dzisiejszych czasach?
Obecnie prawny charakter konosamentu (listu przewozowego) normują przepisy Kodeksu morskiego z 18.09.2001 r. (Dz.U. 2001 nr 138 poz. 1545). Zgodnie z art. 131§1 Kodeksu morskiego: „Konosament stanowi dowód przyjęcia ładunku w nim oznaczonego na statek w celu przewozu i jest dokumentem legitymującym do dysponowania tym ładunkiem i do jego odbioru”. W świetle polskiego prawa morskiego jest on zatem nie tylko dowodem przyjęcia określonego w nim ładunku do przewozu, ale również jednostronnym zobowiązaniem przewoźnika do wydania tego ładunku legitymowanemu posiadaczowi konosamentu.
Konosament jest jednocześnie papierem towarowym, ponieważ reprezentuje towar, na który został wystawiony i upoważnia do dysponowania tym towarem oraz specyficznym – aczkolwiek nadal – papierem wartościowym, gdyż przenosi prawa własności do ładunku, na który opiewa.
Jaki charakter ma konosament morski?
Podstawowe elementy konosamentu określone zostały w art. 136 §1 Kodeksu morskiego. Nie mają one jednak charakteru bezwzględnego. Należy mieć na uwadze, że stanowią one katalog otwarty, a zatem możliwe jest wprowadzenie przez strony innych danych, jeżeli uznają to za stosowane. Warte uwagi jest to, że ustawodawca w przypadku wymogów formalnych konosamentu nie przewiduje tak restrykcyjnych regulacji, jak np. w przypadku weksla, gdyż niezachowanie tych wymogów nie powoduje nieważności dokumentu. Wykazanie się starannością i dopełnienie wszelkich formalności stanowi o skutecznym przebiegu transakcji.
Jak przekazujemy konosament do odbiorcy?
Tradycyjnie konosament ma postać drukowanego dokumentu i jest wystawiany w kilku egzemplarzach. Przewoźnicy stosują przygotowane zarówno przez siebie wzory, jak i wzorcowe formularze opracowane przez międzynarodowe organizacje morskie dla poszczególnych rodzajów ładunku. W obrocie morskim funkcjonują różnego typu konosamenty, dostosowane do charakteru żeglugi, w jakiej są wykorzystywane.
W praktyce konosament nigdy nie płynie wraz z towarem na statku, a jest wysyłany odbiorcy pocztą. W przypadku zagubienia oryginałów konosamentów bądź opóźnienia w ich doręczeniu wydanie towaru lub kontenera zostaje wstrzymane przez armatora do momentu dostarczenia oryginałów konosamentu. Wyjściem z sytuacji jest niejednokrotnie gwarancja konosamentowa udzielana przez eksportera/spedytora celem uniknięcia kosztów i strat związanych z postojem statków i opóźnieniem wyładunku. Wówczas konosament zastępuje gwarancja.
Jaka jest alternatywa dla klasycznych konosamentów?
Klasyczny konosament jest coraz częściej wypierany przez tzw. konosament elektroniczny (Sea Way Bill – SWB lub Express Bill of Loading). Pomimo podobieństwa w zakresie funkcji oraz treści jest on zbliżony charakterem bardziej do morskiego listu przewozowego niż klasycznego konosamentu. Elektroniczny konosament znacznie przyspiesza i ułatwia całą procedurę, ponieważ nie musi być drukowany i przesyłany do przewoźnika w porcie przeznaczenia.
Znaczenie konosamentu morskiego dla eksporterów
Prawidłowe wystawienie oraz obsługa konosamentu morskiego mają kluczowe znaczenie dla eksporterów zajmujących się handlem międzynarodowym. Konosament stanowi podstawowy dokument w transakcjach handlowych, a jego brak lub nieprawidłowości mogą prowadzić do poważnych problemów prawnych oraz strat finansowych. Dlatego właściciel firmy handlującej z państwami zagranicznymi powinien zwracać szczególną uwagę na prawidłowe zarządzanie tym dokumentem. Aby ułatwić sobie ten proces, warto podjąć współpracę z doświadczoną firmą spedycyjną zatrudniającą pracowników z dużą wiedzą na temat obsługi dokumentów w transporcie droga morską.
